Follow us on:

Facebook Twitter LinkedIn YouTube

National Assembly

Repons lider lopozisyon, Onorab Wavel Ramkalawan, lo diskour Leta Lanasyon 2020 |26 February 2020

Repons lider lopozisyon, Onorab Wavel Ramkalawan, lo diskour Leta Lanasyon 2020

Onorab Wavel Ramkalawan

‘Pour nou pei avanse, fodre ki i annan en plan serye’

 

Mr Speaker,

koleg MNA,

pep Seselwa,

 

Premyerman parey zot tou, mon’n port gran latansyon pandan ki Msye Faure, dan son kapasite konman Prezidan Larepiblik, ti a pe delivre son diskour loletanounasyon e apre sa mon’n osi pran letan pour ekout reaksyon samenmnasyon. Ozordi, sistenm kominikasyon, spesyalman atraver medya sosyal, in vin mwayen pli vit e efikas ki dimoun i eksprim zot pwenn vi. E vreman nou war ki mannyer sa pep i ekoute e menm demontre son sans limour, spesyalman lo sa zafer wifi dan bis. Mon panse ki Mr Faure in bezwen konpran kisapepientelizanekiineplilerzispouranvoynenportkwaavekli. Depi Zedi mon’n osi resevwar bokou text personnel ki pe fer refleksyon lo sa diskour, swa ki pe eksprim zot mekontantman avek serten pwen, demannkestyonlokotelarzanpousorti, oubyen pe prezant meyer alternativ pournoupepeknoupei. Mon remersye tou dimoun pour zot kontribisyon.

 

Napa en plan serye

Mr Speaker, mon bezwen dir ki enn bann pli gran leson ki mon’n tire dan SONA 2020 se ki pour nou pei avanse, fodre ki i annan en plan serye. Malerezman, Mr Faure pa’n montre nou en larout ki nou bezwen pran e i pa’n osi vreman adres bann vre defi ki nou pep pe fer fas avek ozordi. Si vreman sa gouvernman ti annan en plan konkret e serye, i pa ti a bezwen vin prezant en dezyenm bidze dan lespas 3 mwan, spesyalman kot nou war dezyenm i retir serten keksoz ki ti dan premye. I malere pour war ki nou pou bezwen rantre dan en legzersis finansyel tre byento dan dezyenm kar 2020. Pour ilistre sa konfizyon letan mon ti pe ekout progranm spesyal lo SBC ‘News Extra’ menm swar SONA, mon ti sourir letan enn bann entervenan ti manke e dekrir sa diskour konman ‘ladres bidze’ e tou le trwa dimoun dan sa progranm ti dir ki i mank zofisye minister finans pour donn serten leksplikasyon akoz zot pa ganny en konpran kote larzan pou sorti pour finans sa bann plan.

 

Lannen eleksyon

Avek lannen eleksyon, Mr Faure in oubliy sa pei ki i dir i pli gran ki nou tou e mazin son eleksyon. I’n santi nesesite pour li oubliy enpe bann konsern ek propozisyon son prop minis finans e prefere al dan promes ek dimyel pou fer dimoun kontan li avek lespwar ki zot ava donn li en vot. Sa i osi en leson pour nou aprann konman en pep. Konman dirizan sa pei Sesel, fodre pa ki eleksyon i fer nou pous pei dan depans anplis akoz sa i detri pei e apre se sa menm pep ki bezwen ranmas lepokase. Mon ti a konpran si Minis Finans limenm ti a servi moman ‘mid year review’ pour reviz serten prozeksyon e regarde ki mannyer nou pep i kapab pli byen benefisye baze lo performans fiskal nou lekonomi e avek en deba serye fer serten propozisyon. Me sa i pa leka e i kler ki pratik lontan kot ti annan 3 prezantasyon bidze pour menm lannen – enn diskour bidze, lot SONA e trwazyenm le 5 Zen – in rekonmanse. I pa bon pour nou pei. Sa bann dirizan pou fer nou pei fait si nou kontiny koumsa.

 

Konfizyon ek kontradiksyon

Mr Speaker, mon krwar ki letan nou regard lafason ki Mr Faure pe diriz nou pei, e bann pwen ki i pa koz lo la, nou pa kapab apel sa ‘kool’. Nou bezwen plito apel li iresponsab. I annan konfizyon ek kontradiksyon ant parol Minis Finans ek Mr Faure. An Novanm/Desanm, Sesel ti a pe fer fas avek en ‘black list’ par Lafrans, e nou ti ganny dir pre pour rezourd. Zanmen nou’n sorti lo sa ‘black list’ Lafrans, me okontrer nou’n ganny azoute lo ‘black list’ Linyon Eropeen, ki vedir nou sitiasyon ekonomik i kapab vreman vin dan mal e si nou pa fer atansyon sanksyon serye i kapab ganny mete lo Sesel e dapre bann eksper nou menm kapab perdi nou fasilite ‘correspondence banking’. Sa i vedir prensipalman ki nou riske pa kapab transfer larzan deor pour tou nou bann bezwen tel ki lenportasyon manze, biznes etc… I vreman serye e Mr Faure in mank loportinite pour adres sa size ouvertman avek nou e menm fer en analiz lo kwa ki i pe propoze. E pour montre ki mannyer in kasyet sa, lannmen SONA en delegasyon Minister Finans in kit pei e nou pa’n tann okenn lanons. Sesel in ganny nonmen dan en fason negativ dan konferans lapres White House Lanmerik dan menm konteks offshore. Eski tou sala pa devret ganny adrese par Mr Faure pour reasir Seselwa?

 

‘Avek en lekonomi bloke konsekans pou grav’

Mr Speaker, sa, parey mon’n dir i kapab afekte non selman nou lekonomi, me nou pei limenm. I kler ki en deba nasyonnal serye lo kwa ki nou bezwen fer pour evit sa sitiasyon i bezwen ganny fer. Nou konnen ki sa i annan pour fer avek nou sekter finansyel, pli partikilyerman ‘offshore’. Annou pran stok lo kwa dan nou lalwa ki pe afekte nou. Si nou lalwa i bon, ki aksyon ki gouvernman pa pe fer ki afekte nou? Eski nou pe senpleman ganny bully par bann pei ki pli for? E si wi, ki larepons efikas ki Sesel i bezwen donnen? Lezot in menm demande si nou devret ferm sa lendistri ‘offshore’ e lans nou dan lezot aveni. Mon ti a kontan ki en tel konsiltasyon enportan i konmanse imedyatman akoz i pou byennet nou pei. Nou pa ankor antann Labank Santral lo sa size. Mon ensiste ki Seselwa i bezwen kapab eksprim li e nou bann eksper ek akter dan sa domenn i devret ganny sa platform pour eksplike e montre semen pour nou avanse. Apre tou nou pei i ganny reveni avek sa sekter e i annan plis ki 350 lanplwa. Mon kapab asir nou pep ki sa pti paragraf ki mon fek koz lo la i annan lenplikasyon serye pour nou pei. Avek en lekonomi bloke konsekans pou grav.

 

Sitiasyon coronavirus

Mr Speaker, sitiasyon COVID-19 oubyen coronavirus i en lot size ki Mr Faure ti devret adres dan en fason serye e profon pour met nou pep lo alert. Sa maladi in deza montre son lenpak lo lakantite viziter ki pe kennsel zot konze Sesel. I kler ki i en menas mondyal, e yer Mer Paris in anonse ki lakantite touris ki vizit sa lavil i riske tonbe par 30-40%. Lemonn antye pe swiv sa sitiasyon e in fini ganny prevwar ki pou annan en lenpakt negativ lo lekonomi mondyal. Sesel pou bezwen fer fas avek dezas ki sa i kapab annan lo biznes bato krwazyer akoz dimoun pou nepli pe boukte bann tel vwayaz. Alor vi ki se nou lendistri prensipal ki pou ganny tape i enportan pour nou antann plis lo ki sonm zot pe prozekte nou pou perdi avek sa rediksyon. Tou sala i annan en relasyon direk avek leta nou nasyon. Deza la sa prozeksyon 4% logmantasyon dan lakantite touris in koupe pour vin 1%. Eski Mr Faure pa trouv li neseser pour donn lankourazman tou sa bann pti biznes Seselwa ki’n envesti dan sa lendistri?

 

Drog

Mr Speaker, lot gro size ki tou dimoun i koz lo la me ki Mr Faure pa’n vreman adrese i sa size drog. Mon vreman trakase akoz i resanble ki sa gouvernman i satisfe zis pour mansyonn methadone, me ki nou pa war ase ki pe ganny fer pour anpes nouvo zenn tonm dan sa latrap e lager kont lenportasyon drog dan nou pei. Eski i posib ki Mr Faure pa’n war sa konman en size enportan akoz i resanble ki nou sosyete pe abitye avek sa problenm e li osi in tonm dan sa menm latrap? Nou pa kapab tonm dan sa sitiasyon. Fodre ki nou pei i ranport laviktwar lo drog..

Se dimoun ki form parti labaz en lekonomi. Nou bezwen rekonnet ki drog eroin ek kokain in detri en gran parti nou popilasyon. Ozordi lartik apre lartik i ganny pibliye lo Sesel an sa ki konsern prevalans sa bann drog. Semenn pase lo zournal Moris, zot in ekri lo sa, Larenyon menm zafer, dan bann konferans enternasyonnal sa size i osi monte. Personnelman mon anbarase letan mon ganny demande ki mannyer en pti pei konman Sesel avek en pti popilasyon i trouv li dan en tel sitiasyon. Sa sif 10% nou popilasyon ki annan kontak avek drog i vreman enn ki trakasan e Sesel napa en swa, me pour entansifye son lalit kont drog. Mon demande ankor, akoz ki Mr Faure pa’n adres sa size? Mon pa konnen si akoz eleksyon i pa pare pour deklar lager lo drog pangar i ava ofans serten dimoun, me nou dan LDS nou trouv li konman en devwar nasyonnal pour nou dir klerman ki fodre nou tou nou zwenn ansanm dan sa lalit. E la mon ti a kontan osi dir avek sa dimoun ki ti donn lord pour fouy lo mwan pour drog ki si se sa fason ki zot pou lalit kont lenportasyon drog, mon pa sirprann ki zot pe fel mizerableman. Aret rod bourzwa dan larivyer Le Niol – al lo koray 50 met e zot ava tyonbo en ta.

ANB i bezwen rezourd son bann divizyon entern. Zofisye ki’n ganny training i bezwen dan pozisyon kot zot lekspertiz i ganny servi. Aret servi birokrasi pour konfront trafiker e pour entersepte drog, zis pour donn letan pour defalke drog e protez dalon. Anmenn lalwa imedyatman lo lanrisisman ilegal san leksplikasyon devan sa Lasanble e nou ava donn zot nouvo zouti travay. Mon koz lo lapar bann paran, lazenes, popilasyon – annou elimin drog e annou redonn nou lafors travay tou zouti ki zot bezwen. Nou lekonomi i ava ganny mendev, krim i ava tonbe e nou popilasyon i ava viv an bonn sante.

Mr Speaker, par kont nou’n ganny sif an sa ki konsern travay APDAR. Mon apresye travay sa lazans e mon salye devosyon sa bann travayer ki al dan ghetto pour rod bann ki’n tonbe e esey relev zot. Mon repete, parey mon ti fer dan letan bidze, ki fodre politik i ganny retire dan tretman. Me sa dan limenm i montre nou ki degre dezespere serten i ete pour gard zot pozisyon. Metadone i en fason tretman e malerezman pour le moman i annan serten mankman akoz doz ki nou bann zenn pe gannyen pa byen kalkile e se pour sa rezon ki bokou i pran metadone bomaten, me aswar zot retourn lo ghetto. Annou fer en travay ki byen pour nou ganny bon rezilta. Me annou pa osi zwe oubliye ki i annan lezot medikaman ki ede pour fer sorti dan ladiksyon. Personnelman mon’n koz avek zenn ki’n rakont mwan ki mannyer zot in sorti dan ladiksyon atraver lezot medikaman. LDS pou kontinyen avek tou progranm tretman akoz nou krwar ki lo en kote nou bezwen pran swen ek bann ki’n tonm dan drog e lo lot kote nou pou anmenn en lalit asarne pour anpes sa pwazon rantre Sesel. Nou’n fini elabor en progranm 5 pwen ki enkli:

  1. En bon progranm edikasyonnel e rekreasyonnel pour siport nou lazenes afen ki zot pa tonm dan drog
  2. Amelyor kondisyon sosyal dan bann landrwa ki ozordi nou apel ghetto
  3. Amelyor e ranforsi progranm APDAR
  4. Reorganiz e ranforsi tou lazans ki annan responsabilite pour lit kont lenportasyon drog dan nou pei
  5. Kree bann bon kondisyon pour meyer kondisyon travay e rezidansyel pour nou popilasyon.

Sa i montre ki nou pran sa size drog serye e nou pa ezite pour dir avek nou pep kote nou debout. Nou fran e nou konvenki ki nou kapab sirmont sa problenm e redonn nou lazenes lespwar ek stabilite dan bann fanmiy ek sosyete.

 

Sekter prive ek biznes

Mr Speaker, nou bezwen regard byen bann diferan sekter ki fer rantre larzan dan kof leta. La nou annan en responsabilite pour regard sekter prive ek biznes dan nou pei. Ankor enn fwa Seselwa i bezwen konpran sa byen. Si sekter prive pa prodwi larises pour nou pei, sekter piblik pou tonbe. Alor i tre enportan pour ki i annan en balans serye sinon nou lavi limenm pou mizer. Parey mon’n deza dir dan nou Lasanble, prensip LDS i baze lo en senaryo kot tou dimoun i fer son kontribisyon avek bi ki leta i ava ranmas ase larzan ki ava permet fer desann taks pour tou dimoun pli benefisye. Sa balans ki mon pe koz lo la i devret osi anmenn plis lonnekte dan fason ki biznes i ganny fer afen ki zot pa rod touy sa Seselwa par fer bann profi egzorbitan e par refize pey taks ki zot bezwen. Bann sif prezante par Minis Finans lo poursantaz biznes ki pey taks i ankor sokan e i kler ki en keksoz serye i bezwen arive dan sa partenarya.

Mr Speaker, Sesel pa kapab kontinyen konman en pei kot i bokou pli fasil pour etranze rantre dan biznes ki son prop Seselwa. Byensir nou war bann domenn kot nou bezwen etranze e kot zot in lev standar dan nou pei. Sa i byen e fodre nou ankouraze. Me kot manze i ganny tire dan labous Seselwa, la i evidan ki nou bezwen pran aksyon imedya. I neseser pour reviz bann prosedir pour etranze vin fer biznes isi e pour regarde dan ki domenn zot kapab antre.

Zot ava rapel ki lannen pase mon ti anmenn en mosyon ki ti demande ki biznes Seselwa i resevwar plis proteksyon ek lasistans pour devlope. Mon krwar ladan e mon pou kontinyen pouse pour donn sipor sa SCCI reformen, Lasosiasyon Biznes Praslin ek La Digue. Mon war bann dimoun ki serye e ki anvi trouv keksoz bouze akoz zot annan Sesel a-ker, alor zot bezwen nou lankourazman. Mon ti a kontan osi fer en lapel avek Seselwa ki dan biznes pour rantre an kontak e partaz zot lide lo ki mannyer pour amelyor sa sitiasyon ozordi afen ki nou kapab bouz pli devan. Lannen 2020 i devret lannen kot biznes Seselwa i zwe en pli gran rol dan devlopman nou pei. Si nou pa debout e reklanm nou pei, nou pou perdi menm sa ki reste nou.

 

Plis konsiltasyon

Mr Speaker, mon dakor e mon aplodi sa lide ki Seselwa i devret kapab manz bourzwa, me mon osi krwar ki biznes Seselwa ki’n ganny lankourazman pour devlop nou lekonomi ble i bezwen ganny konsilte letan serten desizyon i ganny pran ki pou afekte zot direkteman. En ‘ban’ pa kapab ganny anonse la pour la, pour pran lefe an Avril. Eski gouvernman i vreman koz avek bann dimoun ki’n pran loan avek DBS pour lans zot dan lendistri lapes e regard enpe pre ki kalite pwason ki zot pe lapes pour zot repey zot loan? Letan Marcus i text mwan e dir ki i pou dan problenm akoz eksport bourzwa ki son biznes, ki larepons ki sa gouvernman ki’n anons sa ‘ban’ an Avril, savedir dan 2 mwan, i annan pour dir li? Kwa ki zot pou al dir DBS ki konn selman son larzan? I bezwen annan pli gran konsiltasyon. La zot pe fer parey letan ti pran desizyon lo GOP san konsiltasyon e ozordi dan son diskour Mr Faure i dir ki apre konsiltasyon zot in deside sanz fason fer ki ti anonse dan bidze pour 2020.

Sa legzanp bourzwa i montre nou ki o-fet sa gouvernman i koz lo devlopman lekonomi ble, me selman i pa’n vreman angaz li dan sa ki zot apel en plan konpreansiv. Apenn si nou antann bann progranm direk avek bann dimoun ki ganny zot lavi dan sa fason. Par egzanp, letan zot pe koz lo bourzwa, eski zot pe pran kont ki sa menm pei, Sri Lanka, ki fer nou kado bato pour Coast Guard i limenm pei ki pe pli vol nou resours atraver lapes ilegal? Eski zot pran an konsiderasyon ki sa bann dimoun i lapes bourzwa lo plato Mahé, en pwason laser blan pour servi konman labwet pour atrap reken, en lot lespes ki nou koz lo son proteksyon? Kwa ki pe ganny fer pour protez Seselwa? Mwan mon plito tande ki nou peser i kriy lasasen, zot raporte, me tro souvan napa gran keksoz ki arive. Alor mon dir, annou protez nou resours pli byen. Lo size bourzwa par egzanp, nou kapab koz lo etabli groser bourzwa ki kapab ganny lapes, protez sa lespes pandan lapondant, e lezot mezir antretan ki SFA i seryezman regard dan tou posibilite pour refer stok sa pwason. I bezwen annan en kolaborasyon ant peser, eksportater ek lotorite, e gouvernman pa kapab zis pran bann desizyon agresiv lo limenm. Depi enpe letan mon’n koz lo groser bourzwa ki pe ganny atrape, me ziska prezan SFA pa ankor fer nanryen e sa mon sipoze akoz zot annan tro bokou problenm e menm plan lapes konpreansiv minister lapes in mor an nesan.

 

Zon ekonomik eksklisiv (EEZ)

Lo en lot nivo, I kler ki nou EEZ i bezwen ganny plis latansyon. Mon anvi regard sa size an-relasyon avek reform dan SPDF. Mon’n deza abord sa topik e nou’n deza osi ganny promes ki SPDF ti pou antreprann en tel legzersis. Nou bezwen fer sa e regard nou priorite konman en pei. Detrwa keksoz i kler: (1) Sesel i bezwen en Coast Guard byen ekipe pour protez nou kont lapes ilegal ek drog prensipalman (2) En nouvo lalwa ki pou donn nou Coast Guard plis lotorite i bezwen ganny formile (3) Rol larme lo later i bezwen ganny revwar (4) Bidze pour SPDF i bezwen prensipalman pour Coast Guard ki enkli air wing. Avek bann tel reform nou ava pe protez nou lekonomi ble pli byen e nou ava osi pe anmenn sa lalit asarne kont lenportasyon drog dan nou pei. LDS i krwar ki le moman in arive pour nou fer sa legzersis akoz nou krwar ki sa gouvernman i tro trenn son lipye e zis koz lo problenm san pran bann aksyon konkret ki ava al dan pli gran benefis pour nou pei e protez nou pep. Annou ansanm aranz leta nou pei e fer bann sanzman apropriye.

 

Devlopman nou bann zil

Mr Speaker, zisteman sa topik i anmenn mwan direkteman lo devlopman nou bann zil. I kler ki konservasyon ek tourism i tre enportan, me mon senserman krwar ki nou devret osi pe regarde ki mannyer serten zil i kapab fer en pli gran kontribisyon ekonomik pour nou pei. Par egzanp, en zil parey Coetivy ki dan lepase in ganny abize pour fer serten dimoun ris e apre ganny abandonnen. Ozordi en gran zil koumsa avek potansyel pour lagrikiltir, tourism, lapes e ede dan proteksyon nou teritwar i zis la, abandonnen. En zour i en prizon, en lot zour i pa en prizon, me selman napa en bon plan pour son devlopman. Bann basen kanmaron in vin basen pye sed e bann resours ki’n kout milyon dolar, peye par Seselwa, i ekspoze a lanatir. Konpar sa zil avek Lil Denis e toudswit ou war ki mannyer sekter prive i anmenn devlopman e sa gouvernman i zis tourn an ron e fer gaspiyaz. En zil ki kapab prodwi lavanniy ki ozordi lo marse mondyal in ariv $600 en kilo; fer prodiksyon lavyann, legim, dimyel ek lezot prodwi, san oubliy en lendistri tourist ek posibilite pour Seselwa al vakans. Sa i zis en zil, mazinen ki mannyer lezot osi i kapab kontribye dan nou lekonomi, enkli Silhouette ki 2 pa avek Mahé. Mon war zis posibilite pour nou pei. Sa ki manke se louvertir ek lankourazman. Mon krwar nou kapab fer li, me pa avek sa gouvernman ki la.

 

Pri lavi

Mr Speaker, en size ki kontinyen konsern tou Seselwa i pri lavi. Mon kontan tande ki Mr Faure in montre lepep Seselwa ki konman Prezidan ki ansarz legzekitiv i kapab donn lord STC direkteman e ki sa i kapab annan lenpakt lo pri lavi. Mon dir sa akoz parfwa dimoun i krwar ki se Lasanble ki annan sa pouvwar me pa pe fer nanryen. NON. Nou kapab propoze, me i depan lo Mr Faure ek son gouvernman pour pran desizyon.

Mon kontan antann ki VAT pe al ganny tire lo manze. Eski zot rapel letan mon ti diriz en lamars plis ki 10-an pase avek tenm ‘Tir GST lo manze’? Mon anvi dir avek Mr Faure ki sa ki in anonse pa al ase lwen, e mon anvi demann li akoz ki i prefere protez son bann dalon ‘middlemen’ olye pran zentere lepep Seselwa? Mr Faure, ou devret donn en lord STC pour aret servi ‘middlemen’, me pour aste komodite direkteman e deswit pri manze i ava desann par 15-30%, si pa plis. Demann ou lekor akoz ki tou sa bann komodite manze ki napa VAT lo la i ankor ser? Larepons i tre senp: Middlemen. Depi kan eski Dubai ti plant diri, zonnyon ek ponmdeter? LDS i dir ankor byen for: Pri lavi dan Sesel i kapab desann, me se gouvernman Mr Faure ki pa pe fer li desann akoz zot annan lentere personnel e zot pe protez zot dalon. Aprezan bann lezot marsan i servi pri STC konman zot standar e alor zot osi zot vann ser. STC i bezwen diriz par legzanp e donn Seselwa manze a en pri pli bon marse posib. LDS i fer en sel promes avek lepep Seselwa: Le moman ki nou rantre dan legzekitiv, STC pou vreman vin zanmi lepep Seselwa e pri komodite pou desann dan nou pei. STC i ava vin sa standar ki fer desann pri lavi, e non pa fer li monte.

 

Ranforsman kominote

Mr Speaker, an 2020, Mr Faure i vin koz lo ranforsi kominote e in menm donn dat eleksyon konsey distrik. Mon pa konnen si sa i en fars akoz depi 1977 se son parti ki manipil kominote, ede pour detri zot e menm si ozordi LDS i annan en mazorite dan bann distrik, zot servi sa sistenm gouvernman lokal pour kontinyen fer politik. Si nou MNA pa ti solid, keksoz ti pou pir. E pour lenformasyon Mr Faure, depi tar lannen pase, serten bann DA i konmans vin pli difisil. Nou pa konnen si zot in ganny lord pour pa korpere akoz eleksyon, me selman DA i pli enterese pour travay avek reprezantan US, menm si i pa’n ganny elekte. Nou dan LDS, nou senpleman anvi dir ki pour devlop nou bann kominote, nou bezwen dimoun kapab e konpetan dan ladministrasyon distrik ki vin travay pour kominote e non pa pour okenn parti politik.

 

Ledikasyon

Mr Speaker, ledikasyon i reste en gran konsern pour nou pei. Nou pa pe ganny dir tou laverite. Bann rezilta ki ganny anonse pa baze lo lakantite etidyan ki dan nou lekol e ki devret fer legzanmen, me plito lo zis bann ki fer legzanmen e alor i donn nou lenpresyon ki keksoz i ase bon. Nou bezwen refer nou sistenm ledikasyon. Mon anvi dir byen for e byen kler ki dan LDS nou pou reviz nou sistenm ledikasyon totalman, enkli regard bann resours edikasyonnel ek lantrennman bann ansenyan, devlopman karyer, modernizasyon lenfrastiktir e nou pou adres size ‘automatic promotion’, disiplin, valer, ek tou size relevan an konmansan avek lakres, primer, segonder ek pos-segonder. Nouvo stratezi pour ledikasyon akademik ek vokasyonnel an-mezir ki nou oriant bann etidyan dan bezwen nou sosyete pou ganny met lanfaz lo la. Nou napa okenn opsyon, me pour nou redres nou sistenm ledikasyon pour lavenir nou pei. En bon sistenm ledikasyon i ava donn nou bann dimoun kalifye e nou ava kapab alor redwir lakantite etranze ki pe travay isi. Malerezman sa gouvernman ozordi nepli annan lide e i pa kapab rezourd problenm ki limenm in kree.

 

Lasante

Mr Speaker, dan menm fason leta nou sistenm lasante i devret konsern nou tou. Parey ki mon annan gran respe pour nou bann staf dan ledikasyon, mon salye bann personnel lasante ki pe donn tou malgre kondisyon difisil. Mon felisit bann nouvo dokter Seselwa ek bann lezot travayer lasante ki’n fek kalifye. Me i kler ki sa gouvernman in fel pour envestir, devlop e moderniz nou sistenm lasante pour zwenn lekspektasyon nou popilasyon. Nou war sa dan plizyer sitiasyon, enkli deteksyon kanser boner par egzanp. Nou tou nou dakor ki nou bezwen transform nou bann sant lasante dan bann landrwa kot sa travayer pou kontan al travay e ki sa pasyan pou santi ki i pe ganny en bon servis. Travay ki bezwen ganny fer i la pe regard nou, me malerezman sa gouvernman i nepli ekoute e se sa ki fer nou dimoun mor avan ler. Zis regard sa problenm dyaliz. Eski zot pa ti ganny warning lo kwa ki pe arive? Letan ansyen Minis Larose ti pran serten desizyon valab, eski pa i ti ganny pouse? Alor ankor enn fwa mon dir avek nou pep ki zot lasante i tro presye pour sa gouvernman kontinyen zwe avek zot. Nou bezwen bon lenvestisman ki pou garanti ki nou popilasyon i garanti en servis lasante pli o posib ki apre tou zot pe peye atraver zot taks. Nou pep i merit sa ki meyer e LDS pou delivre. Nou lekol pour lasante i devret kapab atir plis zenn edike pour rantre dan sa vokasyon. Annou pa oubliye ki lannen pase zis 4 ners ki ti kalifye.

 

Servis sivil

Mr Speaker, napa nanryen ki’n ganny dir lo nou servis sivil. Napa okenn lankourazman pour sa bann fanm ek zonm ki fer sa pei marse atraver zot devosyon ek zot konpetans. Petet i akoz tro bokou politik trankil pe ganny fer kot serten, enkli dimoun dan sa Lasanble pe fer per bann travayer gouvernman e dir zot ki letan LDS i ganny eleksyon, zot pou perdi zot plas travay. Sa i reprezant en refleksyon vreman malad pour sa bann ki fer en keksoz parey akoz zot ede pour defigir leta nou nasyon. Ser ek frer travayer dan gouvernman, Sesel i bezwen tou son zanfan. Nou tou nou bezwen viv, travay e nouri nou fanmiy. Pa les sa bann parol negativ ki zot tande fer zot per. Letan en gouvernman i sanze, se politisyen ki ale, e travayer gouvernman i kontinyen pour mentenir striktir leta. Zot plas travay i garanti. LDS pou senpleman met lanfaz ki tou travayer i travay pour tou Seselwa. Fodre pa ki i annan okenn diskriminasyon dan servis sivil. Bann ki ozordi pe pratik sistenm diskriminasyon politik pou senpleman ganny demande pour sanz fason fer. Servis sivil i lakle gouvernman dan son relasyon avek son pep, alor servi lepep i reste vokasyon pli o. Premye zour travay apre laviktwar tou dimoun pou retourn travay e donn son meyer dan kreasyon sa nouvo Sesel.

 

Internet

Mr Speaker, Mr Faure in pas lo sa size internet an-riflan. Annou pa anbet Seselwa. Sesel i kapab fer pli byen. Nou ankor tro ser e sa i vin en lobstak dan nou devlopman akoz ozordi se internet ki fer lemonn tournen. Se pa wifi dan bis oubyen rediksyon laysenns ki pou fer desann pri internet. Nou bezwen aksyon pli konkret. Mon anvi zis donn en senp konparezon avek Moris e challenge nou bann lakonpannyen telekominikasyon pour swiv e donn Seselwa sa ki meyer. Sa senp pti lenstriman ki dan mon lanmen i apel en ‘wingle’, i donn ou ek lezot dimoun en servis wifi dan ou transpor, dan ou lofis oubyen dan ou lakaz. I kout MUR1000, savedir SCR365. Ou aste en kart parey ou met dan mobile. Pour en terabyte, savedir 1024GB ou pey en lot MUR 1000, savedir SCR365 ki valab pour en mwan. Sesel konbyen i koute? 10GB I kout SCR1699. Eski nou pa kapab fer pli byen? Gete zot menm e zot ava konpran akoz ki nou ti ensiste ki regilater, DICT, i met presyon lo bann lakonpannyen.

 

Lankourazman

Mr. Speaker, i annan tro bokou pour dir lo leta nou nasyon ki konsern nou pep ozordi. Letan mon vizit dimoun mon war ki i mank lankourazman pour nou pep. Letan mon vizit sa madanm ki depi 1er bomaten i lo son lipye pe fer snak afen ki i kapab fini son lakaz e ki gouvernman pa pe donn li plis sipor, letan sa zenn ansennyan i anvi fer en Masters e minister i dir li fodre i demisyonnen, tousala I kas leker. Latitid gouvernman en pei i devret pe donn lankourazman sa ki pe debourye. Se sa kalite gouvernman ki Sesel i bezwen e sa i pa lot ki en gouvernman LDS.

Mon vreman ankouraze letan mon war bann zenn pran linisyativ e lans zot dan biznes oubyen dan aksyon kominoter. La mon demande ki zot kapab ganny en tax break pour en serten letan pandan ki zot pe etabli zot. Seselwa i bezwen pran labote son pei o-serye an sa ki konsern salte. Pa kit nou salte deryer lo lans kan nou fini, aret zet salte partou kote. Bann lakonpannyen ki anploy etranze i bezwen osi koz ek zot bann travayer pour pa zet zot salte partou. Annou donn lankourazman tou nou bann zenn e fer Sesel vin pei pli prop dan lemonn. Mon pa kapab osi mank sa loportinite pour felisit Komisyon lo laverite ek rekonsiliasyon pour sa bon travay ki zot pe fer. Tou sala pe ede pour fer nou pei vin prop.

Mr Speaker, bokou lanons avek lenplikasyon finansyel in ganny fer. Mon ti a kontan ki nou ganny leksplikasyon lo kote sa bann larzan pou sorti e kan eski nou pou ganny sa bidze siplemanter. Mon osi demande ki parol i ganny swiv par aksyon ek desizyon serye. Nou pa kapab kontinyen avek en gouvernman ki per pou pran desizyon, e letan i ganny kouraz i pa ekout person. Pa koz lo devlopman lagrikiltir, selman zot ser fermye, pa koz lo biznes Seselwa, me anmar zot lanmen. Annou travay avek en sans lazistis e silvouple konn partaz larises sa pei par donn sipor tou sekter. Rezourd difikilte kot i ekziste, par egzanp ant taxi ek lezot konpetiter. Pour Praslin ek La Digue, mon priye ki tou promes a ganny akonpli e zot pri lavi a desann. Nou pe swiv.

 

Konklizyon

Mr Speaker, an-terminan, la pei ki mon krwar Seselwa i anvi e ki lekip LDS pe travay pour nou gannyen: en pei ki fonksyonn byen pour tou son sitwayen, kot tou son lenstitisyon i zwe zot rol konman parti en sel nasyon, en leta normal, kot nou sitwayen i santi ki liberte endividyel e drwa imen pa en sityasyon eksepsyonnel, me ki zot bann kondisyon natirel ki nou viv e travay ladan. En sistenm politik ki stab, e en mannyer fer politik ki pa antagonistik. I devret konpetitif lo ki sa ki pli bon pour nou pei,me baze lo respe pour lezot parti e dimoun ki angaze; ki pa kritik oubyen atak dimoun ki montre en apartenans politik diferan. Seselwa i anvi en gouvernman ki rezourd problenm ki dimoun i fer fas avek, ki annan en plan kler e ki fer sa ki i dir i pou fer; ki travay kontinyelman pour amelyor kondisyon dan ki dimoun i viv e travay. En gouvernman ki dir laverite, ki azir avek latransparans e ki zer larzan ek propriyete leta avek lonnekte san koripsyon. En sosyete annord baze non selman lo lalwa,me lo valer moral ki permet en pep viv avek dignite; kot sak sitwayen i aktiv dan asir son prop byennet, me osi pare pour ede dan byennet lezot e byennet lakominote; en servis piblik ki plas li dan kote dimoun ki i servi e ki efikas dan reponn bezwen bann sitwayen; ki donn tou servis san koripsyon oubyen konsiderasyon politik; en nasyon kot loportinite i ouver pour tou; kot tou sitwayen kapab i prodiktiv e kot welfare pa en mwayen pour depann lo la, me selman kot bann ki annan en kondisyon envalidite oubyen ki vilnerab e ki’n tonbe i kapab ganny lasistans pour viv avek dignite; en pep avek en standar lavi konfortab, avek lozman ki konvenab pour sitiasyon sak fanmir, mwayen pour asir nesesite lavi e pour kapab asir en retret lomenm nivo ki dan son letan travay; en lazenes ki reste angaze dan aktivite ki annan merit: letid, travay, sport, pastan akseptab e aksyon ki kontribye dan byennet sosyal; langazman ki a fer li fasil pour reziste kont drog ek lenflians anti-sosyal; en pei ki prezerv son lanvironnman natirel e ki reste prop. Se sa leta sa pei ki mon krwar Seselwa i anvi viv ladan e alor fodre nou brav pour debout kont tou keksoz ki vin en baryer pour nou.

Mr Speaker, Seselwa i anvi en pei kot lendistri ek biznes i dinamik e pozitiv dan en kadlegal e administratif kotkondisyon i kler e egal pour tou partisipan; kot tou Seselwa i kapab partisipe; ki annan en lespri initiativ, rod loportinite pour grandi e pour devlop nouvo sekter ekonomik; en sistenm ledikasyon ki permet tou zenn atenn en nivo konnesans e abilite pour fer byen dan en metye oubyen lokipasyon ki i swazir e kot i war son byennet e kot i kontribye dan fer avanse nou pei; bon nivo lenfrastriktir tel ki semen, elektrisite ek delo, kominikasyon ek transpor pour fasilit lendistri e donn sitwayen en lavi konfortab; en sistenm lasante ki tou nou sitwayen i annan konfyans ladan, ki o-mwen i asir en dyagnostik kler pour tou kondisyon e ki diriz tou pasyan ver tretman ki disponib e ed li pour kapab ganny akse avek tretman ki i bezwen; en sosyete ki annan en lidantite kiltirel ki koresponn avek nou leritaz, byen ki i permet diversite; en servis lapolis ki asir sekirite personnel e byen tou sitwayen, ki efikas kont bann fleo sosyal e ki protez tou dimoun kont labi, sirtou sa ki pli vilnerab, notaman nou zanfan; relasyon enternasyonal ki pa met an kestyon nou souverennte me ki mentenir lyen amikal avek tou pei san ki nou vin depandan lo lasistans finansyer oubyen antre dan okenn lobligasyon ki konpromi nou lendepandans.

Se sa mon lapriyer pour Sesel. Mon demann Gran Met pour beni nou pep e pour donn nou determinasyon akonpli dezir sa pep avek tou kouraz e mentenir dan nou nanm sa lespri ki ‘Nou pa zanmen les tonbe!‘ Mersi.  

 

 

 

 

More news