Fas a logmantasyon dan bann diferan kanser |23 October 2019
Minis pour lasante i eksplik stratezi pour amelyor prevansyon, tretman, reponn kestyon Lasanble
Avek bann diferan ka kanser ki pe kontinyen ogmante e kot pandan sa mwan bokou lanfaz pe mete lo donn dimoun otan lenformasyon lo kanser, yer Minis pour Lasante, Msye Jean-Paul Adam, in profite pour fer en deklarasyon devan Lasanble kot in eksplik sitiasyon kanser dan pei, stratezi pour amelyor prevansyon e tretman pour sa malady.
Ansanm avek plizyer bann profesyonnel lasante ki vwar pasyan e tret kanser, Minis Adam in reponn kestyon bann manm Lasanble an relasyon avek bann diferan kanser ki pe afekte nou popilasyon.
Koman 2enm lakoz pour bann ka lanmor apre bann kondisyon kardyovaskiler, kanser i reprezant 19% bann lanmor ki anrezistre isi.
Minis Adam ti eksplik Lasanble ki Sesel ti etabli son rezis kanser depi 2009. Sa rezis i rikord tou bann ka kanser ki ganny detekte dan nou pei, e i donn nou en baz enportan pour kapab organiz tretman e osi prevansyon dan en fason apropriye.
Sesel in anrezistre 2002 ka kanser ant 2009 ek Zilyet 2019.
Parmi sa bann ka, 912 i konsern bann madanm e 1090 i konsern bann zonm. 19 ka i konsern bann zanfan ant 0 a 14-an.
Minis Adam in fer resorti ki parmi sa bann kanser ki’n ganny detekte, parmi bann madanm 399 ka in okazyonn lanmor e parmi bann zonm 590 in okazyonn lanmor. Parmi bann zanfan, 7 in okazyonn lanmor.
Ant 2018 ek Zilyet 2019, 377 nouvo ka in anrezistre avek 251 an 2018. Parmi sa bann ka kanser prostat i pli komen avek 71 nouvo ka dan sa peryod, swa 35% tou kanser parmi zonm. 61 nouvo ka in konsern kanser tete – 35% bann kanser parmi bann madanm.
Bann kanser kolorektal in annan en total 60 nouvo ka parmi zonm ek madanm. 25 nouvo ka i konsern bann kanser matris e sa i reprezant 14% bann kanser parmi bann madanm. In annan 23 nouvo ka kanser poumon dan sa peryod.
An 2018, bann kanser ki’n ganny detekte plis i konm swivan:-
- kanser prostat 61 ka.
- kanser tete 41 ka.
- kanser kolorektal 27 (16 zonm e 11 madanm)
- kanser matris 13 ka
- kanser latet ek likou 13 ka
- kanser dan zanfan 4 ka sirtou bann kanser ‘lymphoma’.
“Lensidans kanser pe ogmante dan nou pei sorti 2.3 pour sak 1,000 sitwayen pour ariv 3.3 pour sak 1,000 sitwayen dan sa dernyen 10-an.
Sa bann statistik i montre konsern ki nou annan. Me i osi montre en keksoz tre kler e sa i ki dan plis ki 50% ka, sa pasyan i sirviv e i kontinyen viv son lavi,” Minis Adam in fer resorti.
Me Minis Adam i osi fer resorti ki kanser pa en santans lanmor akoz dan plis ki lanmwatye ka kot en dimoun i ganny dyagnostike avek kanser sa dimoun i kapab retabli son lekor me in osi admet ki enn bann pli gran defi ki nou pei i fer fas avek se ki kanser i tro souvan ganny detekte tro tar.
Me in dir ki kantmenm sa in annan en amelyorasyon konstan dan sa dernyen 4-an.
An 2015, 67% bann ka ti ganny detekte lo staz 3 ek 4. An 2016- 64%. An 2017- 63% e an 2018 58%.
“Lefet ki lamazorite bann kanser ki ganny detekte i dan bann staz avanse, me ki lakantite pasyan ki sirviv i plis ki 50% i reflekte kalite tretman ki nou kapab ofer, e osi devouman nou bann travayer lasante,” Minis Adam ti fer resorti.
An sa ki konsern bann stratezi pour adres kanser dan nou pei, Minis Adam in fer resorti ki gouvernman, an kolaborasyon avek Lorganizasyon Mondyal pour Lasante, pe finaliz en stratezi global pour kontrol kanser, e sa pou ganny finalize lannen prosenn.
Sa stratezi i dir i pe met lanfaz lo prevansyon e lo deteksyon pli boner ki posib.
“Nou’n deza envesti dan plizyer zefor prevansyon ki pe anmenn benefis.
Nou rezis kanser i labaz nou zefor pour kontrol kanser e pour idantifye bann stratezi prevansyon.
Nou’n konmans en progranm vaksen kont HPV ki pe ganny enplimante dan bann lekol e avek en kouvertir tre o. Sa vaksen i enn bann metod pli efikas pour redwir lensidans kanser koze par HPV. Nou annan plan osi pour entrodwi sa vaksen pour bann garson, ki pou osi ede redwi propagasyon sa viris,” Minis Adam in eksplike.
Sa stratezi pe osi viz ranforsi prosesis referans bann ka sorti dan bann sant lasante dan distrik pour war spesyalis.
“Manm piblik in parfwa partaz zot konsern oubyen fristrasyon ki dokter dan bann sant lasante pa toultan rekonnet zot konsern boner. Nou anvi adres sa atraver pli bon lenformasyon pour dokter ek pour pasyan,” Minis Adam in dir.
In osi fer kler ki si en pasyan i kontinyelman pa pe ganny en konsiltasyon ki satisfer li, i kapab demann en lot konsiltasyon avek en lot dokter swa dan menm sant lasante, oubyen atraver en lot dokter dan en lot sant lasante oubyen dan Lopital Sesel. I’n dir sa demann i kapab fer an personn avek sa ners an sarz sa fasilite lasante. En pasyan i osi kapab fer sa demann avek servis kliyan dan Lazans Swen Lasante.
“Nou anvi osi fer kler, ki en pasyan i kapab fer en lapwentman pour son tes spesifik atraver son sant lasante. Bann tes de baz pour detekte kanser tete e bann tes pap smear i kapab ganny fer atraver ou sant lasante. E sa bann sant lasante i kapab osi refer ou pour bann tes pli spesyalize kot lopital tel ki mammogram oubyen kolonoskopi,” Minis Adam in eksplike.
In osi dir ki pandan sa mwan Oktob, sant dyagnostik avek kolaborasyon ‘Cancer Concern Association’ pe ofer plis tes deteksyon pour bann dimoun ki tonb dan bann kategori pli a risk me sa pa anpes lezot dimoun osi vin rod en lapwentman.
Sa stratezi i osi prevwar plis formasyon pour bann dokter e lezot profesyonnel dan bann sant lasante. I osi vedir revwar bann gidans pour bann dokter pli byen kapab detekte kanser.
“Nou vizyon se pour promouvwar spesyalizasyon par nou bann dokter Seselwa pour kapab diriz zefor dan prevansyon kanser. Sa i nesesit spesyalizasyon bann dokter dan swen onkolozi, me i osi vedir plis spesyalis dan medsin lafanmiy, oubyen kominoter, e bokou zenn dokter pe prepar zot dan sa direksyon.
Minis ti donn detay lo lensidans kanser dan nou pei ki pe ogmante lye sirtou avek bann fakter swivan:
- konsonmasyon taba
- labi sisbtans enkli drog ek lalkol
- move ladyet e konsonmasyon bokou manze ki nou apel ‘junk food’ oubyen bann manze ki ‘processed’
- lobesite
- mank aktivite fizik
I annan osi en laspe zenetik. Me Minis in dir ki i enportan pour konpran ki menm si en dimoun i annan en risk zenetik, si i evit bann konportman a risk, i kapab redwir son risk konsiderableman.
An sa ki konsern fakter zenetik, akoz nou popilasyon i pti e bann lyen familyal i tre for, sa laspe zenetik pe ganny adrese konman en fakter kle pour nou redwir lensidans kanser, minis in fer resorti.
I dir depi 2016 son minister pe enplimant en proze ki vize pour teste bann fanmiy bann dimoun ki’n ganny dyagnostike avek kanser.
Ziska prezan, sa letid ki dirize par Dr Emelyn Shroff avek sipor Anne Finesse ki ners responsab pour rezis kanser, in fokaliz zefor lo kanser tete ek kanser kolorektal.
Lo kanser kolorektal, 18 pasyan ki ti annan sa kanser in ganny teste dan sa letid. 13 parmi zot in teste pozitiv pour bann mitasyon erediter zenetik. Avek lenformasyon zenetik sa 13 pasyan minister in kapab tras 78 manm zot fanmiy, e 28 ant zot in ganny dekouver avek sa menm mitasyon erediter. Sa i vedir ki sa bann dimoun i a ot risk pour devlop kanser baze lo sa konfigirasyon zenetik.
Bann manm lafanmiy ki’n ganny idantifye atraver sa progranm i ganny referans akselere pour bann progranm ‘screening’, akoz zot sitiasyon zenetik i osi met zot pli a risk menm pour bann lezot kanser.
Dan sa menm letid, dan 16 ka kanser tete ki’n ganny etidye, zis enn ki’n demontre sa mitasyon zenetik ki relye avek sa menm kanser.
Minis Adam i dir sa letid pe kontinyen akoz i permet idantifye dan en fason pli sistematik bann dimoun pli a risk e i pe ede idantifye bann ka potansyel pli boner e osi redwir risk dan sa popilasyon pli vilnerab.
Minis Adam ti osi donn detay bann lezot linisyativ parey ‘Work Place Wellbeing’- oubyen byennet dan ou landrwa travay, pour kapab form bann zofisye dan sak landrwa travay pour kapab fer bann ‘screening’ de baz. Sa progranm pe al elarzi lannen prosenn.
En nouvo progranm konpreansiv pour adres bann maladi non-kominikab pou osi lanse prosennman. Sa pou en progranm kle pour osi redwir risk kanser atraver idantifikasyon bann fakter a risk boner e osi pour fasilit konsiltasyon sa bann popilasyon pli vilnerab atraver sant lasante e osi bann lezot progranm.
Konsernan prevansyon minis i dir zot pe kontinyen met bokou lanfaz lo promosyon pour redwir bann risk asosye avek kanser. Bann profesyonnel lasante in osi dedye en kantite zot letan pour donn lenformasyon dimoun lo kanser atraver bann diferan medya.
Me in osi dir ki son minister i anvi travay avek tou partener pour asire ki serten mesaz kle i pase avek nou popilasyon parey:
- nou lasante i nou responsabilite
- konn ou lekor e vizit en sant lasante si ou obzerv bann sanzman dan ou lekor ki abnormal
- fer zefor pour dekouver si i annan bann ka kanser dan ou fanmiy pros e pran sa an kont pour kapab redwir ou risk.
An sa ki konsern stratezi pour tretman ki disponib pour kanser, minis ti donn detay tou bann tes ek tretman me anplis ki sa i dir ki depi lannen pase son minister in osi etabli en ‘Tumour Board’ ki revwar tou ka kanser e agree lo en plan tretman avek bann dokter enplike.
Minis in ensiste ki bann spesyalis isi i annan bokou leksperyans pour oper sa bann timer dan bann ka konsernan lamazorite bann kanser parey kanser tete, kanser prostat, kanser kolorektal, dan bann ka zinekolozik, e osi resaman zot in kapab fer bokou plis lentervansyon pour adres bann kanser dan likou ek latet.
Dan bann ka kot en tretman atraver radyoterapi i neseser sa i fer aletranze. Me minis in ensiste e fer kler ki tou revi apre en tretman kanser i kapab fer isi Sesel.
“Nou annan tou lekipman dyagnostik neseser Sesel pour kapab fer sa bann revi. Nou annan osi gidans ki endike letan en PET Scan i neseser, e i enportan pour note ki se pa toultan ki en PET scan i bezwen ganny servi. I enportan pour fer rapel osi ki en PET Scan pa ganny servi pour idantifye oubyen dyagnoz en kanser. I ganny servi pour pli byen idantifye staz en timer, oubyen progresyon en timer ki’n deza ganny idantifye. Si tretman en pasyan pe al byen, dan lamazorite ka, en PET scan pa neseser.
Gouvernman pe osi kontinyelman osi travay pour redwir lakantite ka ki bezwen ganny refer aletranze,” Minis Adam in eksplike.
I ti osi fer resorti ki son minister pe pourswiv demars pour idantifye en partener pour devlop en lopital spesyalize Providence. Apre vizit ki i’n fek fer dan Lenn, Minis Adam i dir i annan plizyer lopital ki’n pare pour envesti pour met anplas fasilite tretman spesyalize ki pou enkli tretman radyoterapi pour kanser pour konplemant bann tretman ki nou deza annan isi Sesel. Lamazorite ka ki ganny refer pour tretman aletranze i pour radyoterapi e sa lenvestisman pou permet sa fasilite vin disponib Sesel e osi fasilit provizyon sa lekspertiz neseser pour fer fonksyonnen en tel lekipman.
Bann manm Lasanble ti annan bokou kestyon swivan deklarasyon Minis Adam e bokou zot ti fer resorti ki leksperyans dimoun ki pe soufer e viv avek kanser i diferan avek tou sa bann leksplikasyon ki minis in prezante e ki dan bokou fwa dimoun i monte desann pour bokou letan avan ki zot problenm i ganny dyagnostike.
Ti annan bokou kestyon lo swivi ki pa ase, latizann ki pasyan i vin avek apre zot tretman aletranze ki minister i sanze akoz napa kalite isi, dokter ki fristre e pa konsilte pasyan byen fizikman, mank sipor pour bann pasyan ek zot fanmir, problenm pour akomod bann pasyan Praslin ek La Digue ki vin Mahé pour tretman, e plizyer lezot konsern relye avek maladi kanser ankor.
Bann manm in demande ki Minister Lasante i donn plis lenportans ek latansyon sa maladi e ki i pa ganny gete parey nenport maladi vi ki sirvi en dimoun i depan lo deteksyon boner son kanser e staz ki i ganny dekouver.
Zot in osi demande ki Cancer Concern i ganny plis latansyon vi son kolaborasyon avek minister e rol enportan ki i pe zwe dan siport bann pasyan ek zot fanmir e non pa ganny gete parey nenport lasosyasyon non-gouvernmantal.
Fodre dir ki kesyon ek diskisyon lo sa size kanser ti ale pour en zournen antye e ti termin avek en mosyon lo menm size table par manm parti United Seychelles Chantal Ghislain ki ti pe demann gouvernman atraver Minister Lasante pour ranforsi bann striktir ki egziste pour ki bann ka kanser i ganny detekte boner e tretman i ganny inisye.
Bann manm ti donn zot sipor inanim sa mosyon.
Lasanble Nasyonal i repran son travay ozordi bomaten.