«Sokwe pa sorti zis La France», mizikolog Norbert Salomon i dir |28 March 2015

Norbert Salomon i en mizikolog, setadir en ekspert dan mizikolozi, lasyans ki etidye listwar lanmizik. Pandan son karyer, Norbert Salomon in fer bokou resers lo lanmizik bann zil, sirtou lanmizik Losean Endyen e Karaib e osi lanmizik Kreol an zeneral.

Dan kad sa bann resers, in ganny sans vizit plizyer sa bann zil e pei ki bokou i kreolofonn. Son dernyen vizit ti enn Lalwizyann, kot a lokazyon Mardi Gra i ti partisip dan  karnaval anyel sa rezyon kreolofonn dan sid Leta-z-ini. I rakonte ki enn bann gran latraksyon sa karnaval i en aktivite ki apel ‘chicken run’ kot bann dimoun i tay avek poul e atrap zot. Bann madanm i apre kwi sa bann poul ki zot manze pandan en gran bal kanmtole kot tou dimoun in abiy dan lenz tradisyonnel.

Avan ki i ti al Lalwizyann pour sa ki ti son dezyenm vizit laba – son premye ti an 2003 –, sa sel mizikolog ki pe travay Sesel konmela ti’n fer li son lobzektif pour al dekouver si i vreman annan en versyon sokwe ki egziste laba. Sa i akoz i ti’n dekouver ki bann Lwizyane i osi dans sokwe, me dan en fason diferan avek sa ki nou danse isi.

«Sanmenm sa ki mon ti anvi al dekouver akoz toultan nou’n dir ki sokwe i sorti Lafrik,» Msye Salomon in dir.
E i pa’n dezapwente dan son resers akoz in dekouver ki sokwe i vreman egziste Lalwizyann, e sa versyon sa ladans i sorti Lafrans.

«Lalwizyann mon ti zwenn en istoryen lanmizik ki apel Barry Ancelet e ki en profeser kot Liniversite South West Louisiana. In eksplik mwan ki laba zot pratik en form sokwe ki sorti Lafrans. Diferans avek sa ki nou danse isi se ki dan pour zot i annan en komander avek en gro baton,» i devwale.

En lot resers ki nou mizikolog i bezwen fer aprezan, se rode ki mannyer sokwe in sorti Lafrik pour ariv Lafrans !
Msye Salomon i dir ki in fer lezot dekouvert parey en seksyon Kreol Seselwa ki’n kree dan bibliotek Liniversite South West Louisiana.

Sa ki in osi dir in frap li bokou, se lakantite zenn ki zwe zot lanmizik tradisyonnel, setadir lanmizik Kazen, e ki fer li egziste akote lezot form lanmizik. I dir ki sa pa ti leka oparavan.

«Dan lannen 80 dan Lalwizyann zot ti konsider lanmizik tradisyonnel koman vye lanmizik. Sa letan, bann serser ek iniversiter ti per ki zot lanmizik a disparet e zot ti war sa danze. Ozordi apre plizyer lannen travay promosyon e ledikasyon parmi bann zenn, se sa lanmizik tradisyonnel ki’n vin modern.
 
Kanmenm dyaz in ganny kree Lalwizyann, i pa domin lanmizik Kreol. Okontrer, lanmizik tradisyonnel Kreol i reste vivan akote lezot lanmizik parey country and western, gospel, blues, zariko e swamp pop ki en melanz lanmizik Kazen e Kreol,» Msye Salomon i eksplike.

I osi fer remarke ki sa i en kontras avek isi Sesel kot sa koegzistans i manke e kot tandans se ki lanmizik modern i detri lanmizik tradisyonnel.
«Laba i annan en kantite latroup lanmizik e ladans. Isi i reste zis Latroup Nasyonal,» Msye Salomon i tristeman konstate.

I azoute ki sa prezervasyon leritaz i osi evidan dan lezot domenn parey lakwizin kot bann manze kreol parey bouden, graton, letoufe, eksetera i form par zot lakwizin modern.

Bann Lwizyane i osi atas gran lenportans a prezervasyon lalang Franse kot ansennyan Franse kreolofonn sorti atraver lemonn pe ganny envite pour vin ansenny sa lalang avek bann kondisyon ki tre bon.

«Sa i akoz i pli fasil pour en kreolofonn koriz bann pti Lwizyane ki zot menm koz Kreol,» Msye Salomon i eksplike.
Dapre li, sa abilite pour prezerv son tradisyon i fer Lalwizyann vin en legzanp tourism kiltirel pour Sesel. Pourtan, Lalwizyann i antoure avek bokou lenflians e i napa gran bote natirel pour li ofer.

«I ti devret pli fasil pour nou prezerv nou kiltir akoz nou pa osi antoure avek bann lenflians oksidantal. En danze ki Lalwizyann i fer fas avek se anglisizazyon, setadir en lenvazyon kiltir anglofonn lo son kiltir frankofonn e kreolofonn. Anplis, konpare avek Sesel, Lalwizyann pa en zoli teritwar. Par egzanp, zis delo rouz ki koule dan larivyer Misisipi. Me bokou touris i vizit Lalwizyann. Zot vin spesyalman pour dekouver sa kiltir,» Msye Salomon i rakonte.

Sa i fer li krwar ki Lalwizyann i rezyon kreolofonn ki an se moman avangard dan proteksyon kiltir Kreol:
«Sa lafyerte Kreol ki annan Lalwizyann ou nepli vwar Sesel. Se zot ki avangard dan proteksyon kiltir Kreol.»

Nou istoryen lanmizik i krwar ki sa teritwar i kapab partaz sa leksperyans avek nou e ed nou osi prezerv nou kiltir. Sa i kapab ganny fer atraver lar kot i krwar Lalwizyann i osi kapab vin en louvertir pour bann artis Seselwa. Sa i atraver bann manifestasyon artistik parey Festival International de La Louisianne ki fer an Avril tou le lannen.

«Mon’n ganny sans zwenn direktris sa festival ki’n dir mwan ki si artis Seselwa i ganny sans partisipe, sa i a en laport pour fer perse enternasyonal. Zot kapab ganny sans zwenn bann prodikter ki kapab ofer zot akse avek marse Eropeen e Ameriken».

I sepandan fer remarke ki problenm aktyel se ki napa en lanbasad Ameriken isi Sesel pour fasilit sa bann lesanz.

Lo son kote, Msye Salomon li i pare pour partaz son konnesans, leksperyans e osi son gran koleksyon lanmizik avek bann artis Seselwa si zot enterese. Zot zis annan pour rann li en vizit dan son biro kot Bibliotek Nasyonal.